143 Report on cmmunity marine resource management workshop at Daku%2C Naceva%2C Kadavu

1 Pages 1-10

▲back to top

1.1 Page 1

▲back to top
INSTITUTE OF APPLIED SCIENCES
THE UNIVERSITY OF THE SOUTH PACIFIC
Report on Community Marine
Resource Management
Planning Workshop
(Fijian Version) at
Daku, Naceva in Kadavu
IAS Environment Report No. 143
by
Alifereti Tawake
Akuila Cakacaka
Ratu Pio Radikedike
Patrick Sakiusa Fong

1.2 Page 2

▲back to top
~~
~-
LOCALLY MANAGED MARINE AREA (LMMA) WORK
WRITEUP
! §Tick (0) the relevant one(s)
!!
Paper/report for internal information
i
Paper/report to community
i
Paper/report for general public (technical report)
!
i
; Workshop/Conference Name: COMMUNITY MARINE RESOURCE
!
MANAGEMENT PLANNING WORKSHOP
i
!! Paper/report Title: REPORT ON COMMUNITY MARINE RESOURCE
I vu ! MANAGEMENT PLANNING WORKSHOP (FIJIAN VERSION) AT DAKU,
NACEVA IN KADA
t
We, 1) Alifereti Tmvake (Signature)_ _ _ _.i:...J..P.~.:::::..-=~_ _ D a t e : ~
2) LeadAuthor (Signature)
Date:~~
(Name)
are satisfied with the content and the quality ofthis paper/report
We submit the attached report for your final citation and final approval and
requesting your consideration to include as IAS technical report.
Director !AS
AssignedIAS Technical Report No: _ _ _ _
l) _38_ _ for participants,
2) _ _ll_ _resource people,
partner institutions
3) _ _ 20_ _IAS library/office copies
ts?" 4)
USP library and centers
5) -ft! others
_69_ TOTAL NUMBER OF BINDED COPIES TO BEPRODUCED
!llJ

1.3 Page 3

▲back to top
REPORT ON COMMUNITY MARINE RESOURCE
MANAGEMENT PLANNING WORKSHOP
(FIJIAN VERSION).
AT DAKU, NACEVA IN KADAVU
JIUNE 24-26, 2003
Prepared by:
Alifereti Tawake
Akuila Cak:acaka
Ratu Pio Radikedike
Patrick Sakiusa Fong
Institute ofApplied Science,
USP, Suva.

1.4 Page 4

▲back to top
l
NA LEWE NI RIPOTE
Tabana e:
1.0 Na Vakavinavinaka•.•••.••••••••••••••••••.•••.•.••••.•••.•.•.•••.•••••.•••••.•••••••••.••.••02
2.0 Na i Vakamacala Taumada..................................................................03
3.0 Na i Takitaki mai na Toba ko Daku.......................................................04
4.0 Na Mape ni Mua ni Vanna e Kadavu ka Tiko Rawa e na Vuli ka a................06
Vakayacori Oqo
5.0 Na Veiulutaga era a Qaravi e na Gauna ni Vuli
Ulutaga 1: Nanamaki ki na Vuli.......... .......... .......... .. ... ............... .. ......... .07
Ulutaga 2: Na i Vakamacala ni FLMtvfA.. .. ................................................08
Ulutaga 3: Na Veisau e Yaco e na Veigauna (Historical Profile)........................ 10
Ulutaga 4: Mapetaki na i Tuvaki ni Yaubula- E Vanua/ Wai.............................13
(Community Resource Mapping)
Ulutaga 5 : NaDikevi ni Yaubula era tu e na Loma ni Qoliqoli............. .. .........20
Ulutaga 6: Na Bula Veiwekani e Wai.. ............................ ...... ....................22
Ulutaga 7: Na Nomuni Tatadra e na Loma ni 20-30 na Yabaki mai Liu........ ....... .31
Ulutaga 8: NaDikevi ni Wakatu ni Leqa (ROOTCAUSEANALYSIS). .................33
6.0 Na i Tuvatuva ni Kena Maroroi, Taqomaki ka Vakayagataki na i Kanakana...41
e Drue, Naikorokoro, Naivakarauniniu, Daku, Vunisea, Gasele, kei Dravuni
7.0 Na i Takitaki mai na Tabana ni Saravanua.............................................44
8.0 Na Veika Tale e So
8.1 Na Railesu me Baleta na Vuli (Workshop Evaluation).......................... .45
8.2 Na Lewenivuli. ............. . ........ ... .... ........ ................... .. . ... ..... . .. ...49
8.3 NaPorokaramu ni Vuli.... .... ...... . ........ ........ .... .. ..... .... ... .. ........ . ... 50
8.4 Na Mape ni Yalayala ni Qoliqoli........ ...... ............ .... ...................... 54

1.5 Page 5

▲back to top
2
1.0 NA VAKAVINAVINAKA
E a qaravi rawa na vuli oqo ena veitokoni mai vua na turaga na Takala i Gasele kei na
veikorokoro kece sara e ra a mai duavata tiko ena sasaga oqo. Na vakavinavinaka levu
kivei iratou na mata mai Drue, Naikorokoro, Naivakarauniniu, Vunisei, Gasele, Dravuni,
Vabea kei Daku.
Na vakavinavinaka e na vale ni volavola ni yasana ko Kadavu, na Kadavu Provincial
Office (Vunisea).
Na vakavinavinaka levu talega ena veitokoni mai vei ira na matataka tiko mai na
veimataisoqosoqo ka ra lewena tiko na FLMMA Network:
I. Isireli Matavesi (FAB)
2. Ratu Jona Bainivalu (Roko Veivuke, Kadavu)
3. Ratu Pio Radikedike (Verata Project Leader)
4. Ron Vave (USP)
5. Alifereti Tawake (USP)
6. Aliti Susau (WWF)
7. Akuila Cakacaka (USP)
8. Ratu Manoa Malani (Tourism)
9. Iliavi Tuwai (IMA)
10. Sunia Waqainabete (Fisheries)
11. Iokimi Naqelevuki (Waisomo Project Leader)
12. Packard Foundation (USA) ena vakailavotaki ni sasaga oqo,

1.6 Page 6

▲back to top
2.0NAIVAKAMACALA TAUMADA
Na i Tekitekivu ni Sasaga Oqo
Sa vakila mai na noda vanua lomani o Viti ka vakabibi na kena veikorokoro na drava
kei na dravudravua ni noda i qoliqoli. Na vakanananu e koto, ni oqo e vakavu mai na
kena sa qolivi vakasivia na noda vei qoliqoli ,na kena sa vakayagataki e vuqa na i
walewale ni qoli ka vakarusa na veimataqali sasalu kei na vanua era hula kina.
Na sasaga ni kena dikevi, vulici ka maroroi na veiyaubula e nodatou qoliqoli e muria mai
na mataqali sasaga vata ga ka a vakayacori mai Verata, Tailew ena vica na yabaki sa oti
ka sa vak:ayacori tiko talega ena veiyasa i Viti tale eso.
Na kena mai vakayacori na vuti oqo e Daku e muria mai na kauwai kei na kerekere ni
Bose Vanua e Daku e na 2002. Na vakatatabu ka sa vakayacori tiko e tiki ni sasaga me
vakalesui mai na sautu ni i qoliqoli e Daku.
Vola i Tukutuku Oqo:
Na ripote oqo e vela i tukutukutaka na vuli ni kena tuvai e dua na i tuvatuva ni cakacaka
me rawa ni sasagataki kina na kena tovolei me vakalesui tale mai na sautu ni noda vanua
kei nai qoliqoli ka ra dau sakitaka tu na turaga na Takala i Nasele.
Na i Naki se Yavu ni Vuli Oqo (Objectives)
I. Na vuli oqo ea veivosakitaki ka navuci vata kina mai vei ira na lewenivanua e dua
nai tuvatuva (Management Plan) me baleta na kena wali na drava ni i qoliqoli ka me
sautu tikoga ka katoa na i qoliqoli e Daku me baleti ira na kawa ni mataka.
• 0 ira saraga na tewenivuli ka lewe talega ni vanua o Daku kei na veikorokoro tale eso
e ra a vakaitavitaki ira e na kena navuci lea lalawataki na i tuvatuva ni veika me na
qaravi ka sa i ira sara talega e ra na qarava na kena cakacakataki.
2. E ra a tiko talega e na vuli oqo na vakailesilesi rnai na tabana ni qoliqoli, saravanua ka
ra a raica ka vulica talega na kena vakayacori na vuli vakaoqo e na noda veikorokoro
vaka~Viti.
Na i Balebale ni i Tuvatuva (Management Plan)
Na i tuvatuva ni dua na vanua sa i koya na veika sa nawci tu me baleta e dua na sasaga
kei na veitarataravi ni cakacaka me na qaravi kina, o cei me na qarava, kei na gauna me
na qaravi kina.
E dua na tikina bibi ka usutu ni dua na i tuvatuva sa i koya na kena vakamatatataki
vakavinaka na veika e namaki se na veika e da vakanamata tiko kina me na rawati. E na i
tuvatuva oqo, e namaki me na vakalesui tale main a sautu ni wai ni qoliqoli.
E ra sa vakadreti vakabibi me ra na duavata ka soli i gu e na veika e ra sa tuvana vata e na
vuli oqo me rawa kina ni sautu tikoga na i qoliqoli e na vanua o Daku.

1.7 Page 7

▲back to top
NI 1111 NI 110101 NI YAIIILI
Ena vula ko Jiune ena yabaki ga oqo, e a /a'ki vakayacora kina e dua na vu/I
me baleta na Maroroi ni noda i Yaubula na Tabana ni Vakadidike ena Univesiti
ni Ceva ni Pasivika (Institute of Applied Science), ka la'ki vakayacori ena
koro ko Daku, Tikina ko Naceva, ena Yasana vakaturaga ko Kadavu.
Sa dua dina na vuli vinaka ka Turaga Roko Tui Kadavu:
veitalanoa vakaiwasewase na lewe
vakaibalebale, ni vuli oqo e tara sara
ni vuli. E caka oqo, me rawa ni kifai
ga na kena vakatabui na vei liki ni i. Sa koto na lalawa, me na qaravi kina na kila e tu vei ira na lewe ni
yalava ni qoliqoli eso me i sususu
ena vei tiklna kece e Kadavu na vanua ka levu tale na veika eda ia'ki
ni kedra sasalu na veikoro eso e~
vuli ni kena Taqomaki nai vulica mai kina na vakailesilesi.
matataki mai ena vuli.
Qoliqoli kei na nodra solia eso
na nodra tiki ni yalava ni qoliqoli NA LEWE NI VULI
VEI KORO ERA TIKO E NA VULI
me vanua vakatabui me i
sususu ni kedra sasalu ena vei Na lewe ni vuli era tiko rawa e okati
Na vuli oqo era tiko kina na mata mai
tikina.
kina na:-
na koro ko Drue, Vunisei, ii. Me da d uavata k a o kata na Turaga na Takala i Gasele
Naivakarauniniu, Naikorokoro,
cakacaka e qaravi ni noda, ka Turaga na Tui Drue
Gasele, Koroivabea, Waisomo kei
meda kakua ni vaka-raravitaka TuinaMuana
na koro ko Daku ka digitaki me la'ki
na kena cicivaki vua e dua tale_. Tui Yavusa
vakayacori kina na wli.
iii. E kerea me ra nanuma na
veitikina tale e Kadavu kevaka E dua na cauravou mai na koro ko
KO IRAERAVAKAITAVI ENAVUU
era kerekere me la'ki qaravi na Gasele kei ira na digitaki mai na
nodravuli.
veikoro ena tikina ko Naceva.
1. Tabacakacaka iTaukei/Kadavu
Provincial Office
E cavuta tiko na vakavinavinaka ki NA VEIKA E VULICI
-2. Tabana ni Vakadidike ena na veltabana duidui era mal
Univesiti ni Ceva ni Pasivika Vc!kaitavi ena vuli ka vakaraitaka Na veika e vulici ena loma ni siga
(IAS)
talega ni tokona naVale ni Volavola tolu e okati kina:-
3. World Wide Fund for Nature ni Yasana e Kadavu na veiqaravi ni
(WWF)
FLMMc\\.
1. Nai naki ni vakatatabu ni qoliqoli
4. International Marine Alliance
2. ,Mapetaki se vakaitakiiakilataki ni
(IMA)
NAITAVINITABACAKACAKAI ·vanua ni qoliqoli
5. Tabana ni Saravanua ni TAUKEI
3. Na vunikau ni leqa (Problem
Matanitu
Tree)
6. Mata mai na Veratavou Fishing E dau okata tuna lewe ni FLMMA ni 4. Tuvalaki nai tuvatuva
Project- Ucunivanua
Tabacakacaka I Taukei e ulu ni
vakaveitaravi ni velka me na
7. Mata mai na Ulu ni Koro Fishing lakolako kece vakavuli eratou dau
qaravi ena veikoro.
Project, Waisomo
la'kl qarava; eratou dau vakaliuca na
8. Tabacakacaka ni Qoli ni noda TabacakacaKa i Taukei ena i tavi E laurai ni ra taleitaka na lewe ni vuli
Matanitu
kece sara e qaravl ena vuli ka na vei lesoni oqo e soli tale ga e
Ko ira oqo e ra umani ena mata I vakabibi na kena dau veimama ni siga mera la'ki
lawalawa ka vakatokai tiko na vakataucokotaka na vakasama ni vakadikeva na veisasalu e tu ena
FLAMMA.
veiulutaga yadua kei na kena dau veicakau, dela ni mati, kei na
tataunaki lesu kl na vanua nai veidogo.
DOLAVI NI VULI
tuvatuva era sa duavata kina na !ewe
nivuli.
E ra dui tukuna talega na mata mai
E mai dolava na wrt na Turaga na
naveikoro na!tukutuku vaka ni nodra
RokoTui Kadavu ena tini na kaloko NAI WALEWALE NI VULI E i qoliqoli kei na i yaubula ni nodra
(10.00am) ena mataka ni sigaTuslti VAKAYAGATAKI
vanua ka sa ka talei na vakarogoca
(24/06/03).
ni ra tukuna tu e dua na i tukutuku
E vakayacori tlko nai walewale ni levu ka s emati tu k ina na n odra
Oqo eso na veika e vakabibitaka na caka vuli ka vakatokai na PLA, na veiwekani.
vuli e levu ga kina na nodra

1.8 Page 8

▲back to top
VAURIITIII NI Ylllll NI QlllQGll EISUSUSU
TAWI IIUIU NI IEDII Slllll NI NIIDI DWI
NAI TAKITAKI HAI NA TOBA i<O DAKU
Na veivakarautaki ena sasaga ni ni veivakaduiduitaki ena bula E vuqa na noda veivanua, e
noda vakatorolcaketakl na I taukel, vakavanua, e dau vakavurea na duavata na kedra ika, duavata na
e dua na tiki ni cakacaka bibi, ka drava ni velvakatoroicaketakl ena nodra kau, se ra manumanu vata.
dodonu me yavutaki vakavinaka. noda velkoro ka dau vakatubura Na veika oqori e dusia tiko na nodra
Na kena la'ki toso vinaka, ena vakalevu na lauqa·kei na dausiga ni i sema ni veiwekani, ena gauna era
vakatau ga ena kena yavutaki vanua, sa rawa me da kana ka dau sota kina, era da1:.1 veikauwaitaki,
vakamatau.
mamau, ia, e sega tu ni era dau veimositi talega, oqori e
vakaibalebale na noda kana dalo vakaraitaka na nodra veiwekani.
Sa kuruseta tiko na noda vanua ena lelevu kei na kena ·veimataqall I col
gauna oqo na tauyavutaki ni veitiki taleitaki ka ra cabe mai ena noda NA VAKATABUI NI OOLIQOLI
nl yalava ni Qoliqoli, meda vakuwai veiyalava nl qoliqoli sautu.
Na vakatabui ni dua na tiki ni yalava
keda mai na noda vakayagataka
ka me rawa ni vurevure tudei tiko
ni sasalu ki na vei yalava meda kana
tiko kina.
la, sa ka bibi dina sara na
veivakarautaki e vanua, ni vinakati
me katoa ka sautu na nodra
veiyalava ni qoliqoli.
ni qoliqoli e nodra vakasama na
turaga kei na marama yalomatua
ka rai yawa ena dua na koro se
tikina.
Ni navuci me vakatabui e dua na
tlkl ni yalava nl Qollqoll, e dodonu NAI SEMA NI VEIWEKANI NI
me vakarautaki taumada na vanua, YAUBULA
E rawa meda vakatautau~vatataka
kel na vuqa na ka, me vaka na
vakacuru i lavo ena baqe, eda kana
na sautu ni dua nai Qollqoll ena
vakatautaki talega mai na tu-'iinaka
ni vanua.
Ni taqomakl vinaka nal yaubula e
vanua mamaca e nai vurevure ni
E talei ni da vakasarava na maqosa
ni nona veibuli na Kalou kei na yavu
ni nodra vakabauta na noda qase
lea ra sa vaka-dinadinataka talega
tikoga mai na kena tubu ka marorol
koto ga na tina ni lavo me vakasucu
i lavo tiko ga ki na noda tobu ·ni
lavo.
sautu kel na katoa ni Qoliqoli e
wasawasa kei na vei uciwai.
ni koto na kedra I sema na velka
bula ena vanua mamaca, maliwa
E vaka talega e dua na tani ni wal
se na I vakaso ni wal nl sa slnal. E
NA YAKARAUTAKI NJ YANVA
lala kei na velsasalu e wasawasa
me vaka oqo:
qai vuabale ka drodrova tale yanl
na veivanua eso ka i vurevure ni
E dodonu me dau vaka-matatataki
vei ira na lewe nl vanua nai tuvatuva
Ni dau bota na drau ni sinu,
e va·karaitaka ni levu na
bula kei na vakacegu vei ira na lewe
ni vanua era vakaitikotiko kina.
ni cakacaka e vakarau me qaravi,
na kena I naki, na vanua e
vakatabui, na gauna ni vakatatabu,
nai vakarau ni kena yadravi kei na
kena vakalawataki.
Sa ka bibi me vinaka tu na i sema
ni nodra velwekanl na I taukei ni
·kuita e waltui.
Ni matiruku se m.ati yakavi,
era sevu na vivili ka qasi na
motodi, na drevula e nodra
cakacaka na droini.
Ni vakatuloaloa na drakl, e
dau sevu na dairo, na vula,
na sucuwalu kei na yaga.
E vaka oqori na vakatabui ni yalava
nl qoliqoli, nl sa sinal era na qai goleva
tale yani na sasalu na veivanua eda
kana tiko kina ka na sega ni dua na
gauna ena drava kina na i qoliqoli,
ka sa na dau sautu tu ga ena
veigauna.
Qoliqoli nl bera ni tekivutaki na
cakacaka. Me ra dui kilai Ira, me
vakamatatataki na nodra i tutu
vakavanua kei na kena i tavi, ka ra
vakauqetl me ra cakacakataJca. Na
velka kece oqori e vakavurea na
sautu kei na tiko veilomani. Ke sega
ni ra vakataudeitaki rawa, ena
Ni dau virikoro· na vula, e
vakaraitaka ni bukete na
boila kel na vuqa tale nal
vakatakilaklla e dusia tiko
na nodra veiwekani na
veika hula.
Ena noda bula vakaitaukei, e tiko
Ni sa sautu nai qoliqoli, era na kana
i coi bulabula tiko na lewe ni koro,
ena tubu na gone bulabula, ka
vinaka nal tuval<i nl yagodra, era
na gone vuli vlnaka, ka na tubu kina
na lewe ni vanua vinaka. Era na
dau gugumatua ka dau cakacaka
na !ewe nl koro, ena sautu ka tiko
basika tiko na duidui ka na kauta
mai na drava ni bula.
na noda kau, kei na keda lka, e
dusla tiko oqori na noda sema kl na
veika bula era tu vakavollvolitl keda,
vlnaka klna na "'anua ka qaravi
vlnaka talega na kena i tavi ka ra
na qai marau tiko na veigauna kece.
E sega tu ni na vakalbalebale ke
sautu na yalava ni Qoliqoli ka leqa
e dau mositi keda ke vosa
vakacacataki se vakasausataki na
Sa na qai basika na bula sautu ena
veivuvale, ka qaravi vakavinaka na
tu na nodra veiwekani na kena i
taukei. Ni tubu tiko na uwa lokaloka
kau se na keda ika se na noda
manumanu.
i tavi ni kena colati nai vua ni Vanua,
Lotu kei na Matanitu.

1.9 Page 9

▲back to top
6
4.0NAMAPENIMUANIVANUAEKADAVUKA TIKORAWAENA VULIKAAVAKAYACORIOQO
l '18E
1 79E
180
I
I
FIJI -ISLANDS
1 79W
~
,#
'
J;.-----.--.......;--+--.....;.,..-l7S
.. .. ..
.. - ·•
8
- - - - + - - - L A U •1 . .1ss
'
..
G -ROUP e-
, --·•
,..
~.~
.. ~ - ill
Na mape oqo e vakamatatataki koto kina na veikoro ka ra a matataki mai e na vuli siga tolu oqo.

1.10 Page 10

▲back to top
7
5.0 NA VEIULUTAGA ERA A QARAVIE NA GAUNA NI VULI
E koto e ra oqori na veitarataravi ni veiulutaga e ra a qaravi e na gauna ni vuli. Na
veiulutaga oqo e ra a qaravi me vukea na Irena tuvai na i tuvatuva ni kena maroroi,
taqomaki ka vakayagataki vakamatau na i qoliqoli e na vanua ko Drue, Naikorokoro,
Naivakarauniniu, Vunisei, Daku, Gasele kei Daku.
Na vuli oqo era a mai dolava vakavanua na turaga Roko Tui Kadavu ka vakadeitaka kina
lalawa ni yasana ko Kadavu sa I koya me maroroi nai Yaubula kei Kadavu. E vica na
sasaga sa vakayacori tiko me vaka na maroroi ni Kaka/koki kei na gazettetaki ni marine
reserve mai Ono.
Sa tu vakarau na Yasana me vukea ka tomana na sasaga yaga oqo kina veiyasana i
Kadavu tale eso.
Ulutaga 1: Nanamaki ki na Vuli
NaiNaki
Me kilai na veika e ra namaka mai na lewenivuli ka vakasotari vata kei na yavu ni vuli e
vakarautaki. E koto qori era na veika era a namaka mai na lewe ni vuli oqo.
• Ni oti na vuli me na laki qaravi
ena veikoro
• Vulica na veika e kau mai
• Rogoca ka cakava na ka e vulici
• Dina kei na yaga ni vuli -
vakasaututaki - cakacakataki
• Taqomaki ni qoliqoli kei nai yau
bula me baleta na kawa mai muri
• Kila na sala me taqomaki kina ka
maroroi nai qoliqoli
• Rawata nai naki ni vuli
• Sota ka veikilai kei na lewe ni
vanua
• Tovolea na wai ni vanua
• Vakarabailevutaka na nomu kila
• Kita na levu ni saqamoli e tiko
enai qoliqoli
• Kila na yaga ni yau hula kei na
ka e tu e cakau
• Kila na veika e tu wavolivoliti
iko
• Vakatitobutaki na kila me baleta
na taqomaki ni qoliqoli
• Qaravi vakayalomatua ni qoliqoli
• Na cava tale ni oti na vuli oqo
• Vakatorocaketaki ni kila
• Kita na veika me baleta nai yau
hula
• Kita na yaga ni veika bula e tu e
waitui
• Kita na veimataqali vakayagataki
ni sasalu
• Rabailevu ni kila baleta na sasalu
-marama
Via kila na vuni mate ni cakau
Vakadeitaki baleta na kila ni:
- maroroi ni qoliqoli
- kila baleta na kau.

2 Pages 11-20

▲back to top

2.1 Page 11

▲back to top
8
Ulutaga 2 : Na i Vakamacala ni Fiji Locally Managed Marine Area (FLMMA)
Network
Na Locally Managed Marine Area Network (LMMA)
Na tabana oqo e qarava tiko na kena vaqaqacotaki na taqomaki ni i yaubula e na noda i
qoliqoli ka vakabibitaka na noda vakaitavitaki na i taukei ni qoliqoli e na vuku ni sasaga
oqo.
Na Fiji Locally Managed Marine Areas (FLMMA) Network
E Viti e ra wili tiko kina na veitabana vakamatanitu me vaka na Tabana ni i Qoliqoli, ni i
Yaubula ni noda vanua, Saravanua, kei na Tabacakacaka i Taukei. Ena taudaku ni
matanitu e ra lewena tiko na WWF, IAS/USP, IMA kei na vica tale.
Na i bole ni mataisoqosoqo oqo se na FLMMA Network e vakakoto oqo:
''NA KEDRA SASALU TAWA MUDU NA NODA KAWA"
Na i Walewale ni Veiqaravi ni FLMMA
l
tuvatuva ni kena taqomaki
kei na kena vakayagataki
Vakayacori na
cakacaka ni kena
vakadikevi na
veisau
I\\
kena vidavidai
na i tukutuku
\\
I

2.2 Page 12

▲back to top
9
Na veitarataravi ni veiqaravi ni FLMMA e vakakoto oqo.
• Navuci e dua na i tuvatuva me qaravi kina na kena taqomaki se maroroi ni i qoliqoli.
• Navuci ni kena dikevi ni veiyau hula e na i qoliqoli.
• Na vulici ni kena dikevi ni veiyau hula e na i qoliqoli.
• Na vulici ni kena dikevi ni hula veimaliwai kei na hula vakailavo ena veikorokoro e
ra vakaitavi e na sasaga oqo.
• Nodra vuli na Turaga ni Koro kei na lewenivanua me ra kila na i vakarau ni
vakadidike e rua sa rau tukuni toka oqori e cake.

2.3 Page 13

▲back to top
10
Ulutaga 3: Na Veisau e Yaco e oa Veigauoa (Historical Profile)
Na iNaki
Vukei na lewe ni tikina me ra kila na veika e yaco ka veisautaka na i tuvaki ni noda bula
kei na i yaubula ni vanua.
Veika e Namaki me Rawati
Dua na i vakaraitaki ni gauna kei na veisau e yaco ka tara na vanua kei na kena revurevu.
Na Macala oi Cakacaka Vakaiwasewase
Koro:DRUE
ULUTAGA
< 1900-1950
1950-1970
1970-2003
Veivakatoroca
ketaki
Vakarau
Vakavanua
VakarauNi
Qoli
Sevu
Vale ni Lotu
Turaga ni Vanua
Y arayara, taraki, siwa,
bubura
Veisautaki na koro ni Veisautaki na vale lailai keli
vuli mai na vale
kina vale lailai dre
vakaviti kina vale kau E sagai tiko me vakaoti na vale
Veisautaki na vale ni nei talatala mai na vale kau
lotu kau kina simede kina simede
Dive Kadavu Resort me
vakatorocaketaki Mua I Dule
Sevu
Sevu
Vale ni Lotu
Vale niLotu
Turaga ni Vanua
Turaga ni Vanua
Lawa, dakai ni nunu,
compressor
Gas
Wai Vaka Viti E levu na draunikau
e gunuvi me laurai ki na na bula
Lawa Vaka
Vanua
Vakacaca
Koro
Drue
Sosolevaki
CaraKoro
Kacikacivaki
Vakamakama
Musu kau vakaveitalia
Baca levu - 1818
Vale Vaka - Viti
Bure
Ik:a-Sara
Kau - Vesi
Manumanu - Vodre
Loka-1953
Cagi laba
Vakayagataki sivia na Loti-1973
duva
Meli - 1979
ValeKau
ValeKau-22
Simede- 9

2.4 Page 14

▲back to top
11
Koro:DAKU
Vuvale- 16
Leweni vanua- 100
Tutu vakavanua: Turaga, Sauturaga, Bete, Mata ni vanua
ULUTAGA
< 1900-1950
1950-1970
1970-2003
Veivakatorocaket
aki
Vakarau
Vakavanua
Lotu Vakarisito na Matai ni dini cavu ka voli Lako vakoro ena
Vanua-1850
e Kadavu & boto(IOHP soqo ni tu vagalala
Biu na koro makawa - Johnson)
ko viti - 1970
koroimaloku kina koro
vou (Daku ena gauna Cavu e rua na yaqona me Paipo ru wa1 ni
vou) tawani na koro vou nodra i sevusevu mai na gunu
1880. tara na vale ka keli sotia lea dua mei sevusevu
tale ga na wai e Navibiti. nei viti vei ira na sotia lesu Tekivu na vale m
Ni bera ni vakadeitaki na mai Malea (Butonivanua - lotu
koro ena gauna oqo, e Daku)
tawani vakalailai e dua
Cina livaliva
na tiki ni vanua oqo lea Sitoa ni koro voli niu :
yacana ko Vunivutu ka lavo musuki ni niu - 3 na Tei paini me
koto
volekati vale kau {30'x 24')
veivuke kina lavo ni
Navakarauniniu.
lotu
VANUA
QALI:- Lako vakoro ki nai matai ni
Nauciwai; Naikorokoro; soqo ni tu vakataki koya Marine Resources
Kanamoi
na lotu waisale ka
vakayacori e Soso
Flush Toilets
Vakadeitaki na koro:
keli na wai (leqa Matai ni gone me vuli Cakacaka
Vakalevu na wai) ka qasenivuli (Nasinu)
vakavanua
veicurumaki tu kei na
waitui (veibiti). Vukoci Lima (5) na gone era curu Koronivuli -
na wai ena veimataka. ena Secondary School
Veivakavaletaki
Sevu
Sevu
Sevu
Valeni Lotu
Vale ni Lotu
Vale ni Lotu
Turaga ni Vanua
Turaga ni Vanua
Turaga ni Vanua
Vakarau Ni Qoli
Vakacaca
E ra soqoni vata mai na
marama qai yaco na qoli
e baravi, dau katoa
vinaka) cocoka, siwa,
vakayagataki na moka
Lawa, dakai ni nunu,
compressor
Lawa, dakai ni
nunu, compressor
Gas
1973 - Loti
1979 - Meli
1983 Oscar

2.5 Page 15

▲back to top
12
Koro : NAIVARAUNINIU kei VUNISEI
Ulutaga
Koro
Veivakator
ocaketaki
vakarauvak
avanua
< 1900-1950
1950-1970
Ai tukutuku ni yavusa ko
NAMULOMULO.
koro taumada
Uluinakorotu
cabe mai na lotu
tawase me lotu na koro
nabunokena
kama
naqolotini - yavusa
tiko g ako Namulomulo
biu ko Nabunokena ki
Vunisei
biu ko Kama ki
Muanisolo
biu ko Naqolotini ki
Onerua
Biu ko Onerua ki
Naivakarauniniu
Duri na koro ni vuli e
Vunisei;
vakabula ve1 ira na
sotia ni N/Zealand
veirogorogoci
vakaturaga
sevu - valenilotu
qoli : veitauri kawa
moka
tauyavutaki
nai
varonikau
matai m
soqosoqo
cokovata m
veivoli e
tauyavu e
Kadavu
matai m
Retio e kau
mai Kadavu
Paipo ni wai
Qoli: Iawa
lelevu
nunu
1970-2003
Vakacaca
na cagilaba
ko Meli -
sega ni voe
dua na vale
Ba ni ua e
Vunisei
katavilataki
nakoro
veisautaki
nai bulibuli
ni koro
tara na vale
ni lotu e
Vunisei kei
vakaraunini
u.
ika ni masi - vatule

2.6 Page 16

▲back to top
13
Ulutaga 4: Mapetaki na i Tuvaki oi Yaubula-E Vanua /Wai (Community Resource
Mapping)
Rawa oi vakayagataki me:
• Tukuna na vanua e tiko kina na i yaubula kei na kena i tuvaki
• Vakaraitaka na veitiki ni vanua e rawa ni sikova na vulagi
Na iNaki
• Me kilai na i tuvaki kei na vakayagataki ni vanua kei na i qoliqoli
• Na kena vakatayaloyalotaki na i tuvaki ni veika e da taukena ka tu wavolivoliti keda
Na Macala ni Cakacaka Vakaiwasewase
Sa koto e ra na droini ka ra a vakarautaka mai na lewe ni vuli me baleta na i wasewase ni
cakacaka oqo.

2.7 Page 17

▲back to top
14
DAKU
:\\k,i:lj:. ,.
r ,,._.. ,.. .. - ..·...•. __
.. .,,, ~ :"~ i~5~_:~ .
·.liili.i!i ·~:~ g . ·.~--··-i hi.I..-.. o.
.:~u
····· · . Cf '"' ~
.s.....~··:iiii:
~ /'
i,
i-....,.!':, ·=\\.:· .;;: ,...,,,.,, . l ·:,
,JI,. ..
i~;
·\\ii
·~j
;l!,''
'* -~ . ,;e," __,,.,.,,,..
.
~ . :& ~~ii'":'
·•-i·, & -~r
i··:/i. '- . .·· · ,• . ·•:'i1i .
· . · · ..
.~ ~-~ &f;;~
'1 . •
i
~ ~ .: •.
-It!,;
:. . .
.1/11,
., . .
·. ~
,
,,
..
/'
~
,w.l''
i~;~ .
t/;; tiif!;.'rt~ili-~i ;..i;,•.i91.~\\iil''
#: ,A ', ·'
:~.:..~~j~-";. ·~:1. ;~.t,]. .~ ,.-•·.•.·•.··l•. •; .ft •; •
~~-:-./;"~'_:•{' .·· ; : :- .,,,1. f,
a .,., ;-,~r~ . .,.,.J . ..,..,,.,·· ......_ _·_._. ··,-W" i*ll:l.Ii? 4 --~
--~
-~ ,
~
?'
.'[s' - , ; i ~,
... ...... ,.,,
,
,, ,;;.
[ :.•~:-:."
'
..
,.,.,. ... . - ....
.
•·~
.
=t: · . f; ,l!P ;- - ~iilirll
''il\\
..... ~
~ 1~.~
Oqo na veicakau e ra dau laurai kina na sasalu kei na ika ka dau kilai kina ko Daku

2.8 Page 18

▲back to top
15
.,;••,J.
;.,'
·'!'&_...,.
•.
.,CJ'...,;.~.~-.-:,,,/f'
.. . ..~ . . .
:. ...-..>.:--~-...;..t
'"
:,(-r".':.·r,.,:..:~·.·.-;,;-:,·-.-:-.~~-"".-~,_(~~--··t
-
~ .' ·--.'-·-.. .
,.,, •, ~~ ,,_ v J·: '\\1
....,.,..
-I' ..._-.-;--- :,, ,~,.,..,.. :.. -~ 1~,-.-/'..".i."..'
., , ti ..·.,., -~4t ~~~
....-~- !P'
'#
-,.,.* ,,,
.•
.., ,
.;._'"~•¥·::·--r'·r7f"'~"
.-f,"'
~ . .
:,.. .........,,.. .... -
r
._.,..,.,,......,
~}.~' ~r,;..:~,'.~:. ...a
~ ;L_
'~ 1
.._..+ .i·~:~ .r·
i.,'t
-. - - -_----·\\ k~ .,._ ,'. - 1'i''O,f"~".i1,i,' .
•·
_.,;,-.,-"
~--·_.· :,.
'-
:--_.•
\\--.
•;&~'if
:,,¼_~J i.'.:'-P·.~1?' --
--• - .,,~,.'':·J.r'.'""'·
~~.=-r::.r ..,...,........,.,,. .It...,.-'.
.-"M.,":"..".,"-"","-cii#.iJI Jftl-, ·
,,&: --..-.
,"r..Ut.~?. ~:~.-.f.,..~~J-,
Ji· .
Oqo na vanua e sa tiko kina na Muaivudi Marine Reserve kei na i yalayala ni vanua e vakatututaki tiko me susugi kina na vasua.

2.9 Page 19

▲back to top
DRUE
!213!:!:E~
::P-,..
_ .. -
·-
~-
--K•IM ·:,
...............,.....--_...,~_,..•--~v'ti: • ,.,
,.,.4:
~
-
~
-
-~
~ - : . ; ' _- ~ . .
.,
16
·-c-::-:-:~.:..~. -
'="".:=--:
........
Oqo na veicakau e ra dau laurai kina na sasalu kei na ika ka dau kilai kina ko Drue kei na vanua e vakatututaki tiko me vakatabui

2.10 Page 20

▲back to top
.l ," ;_': _. , '."
,_.
--.J

3 Pages 21-30

▲back to top

3.1 Page 21

▲back to top
.·l~r .::!
<
~.;?,; , J'
.....
00

3.2 Page 22

▲back to top
19
f;/;f!f;,,1,;.,M•"·-,;:__.1111,i~""~1:.t~;f.•,t..,<
C
~ .
.
.
It!?
-II
,JJ' . .
···.,..· ·...p ·.·'."·': '.'..t.·.·1-.;.-··
!
. : ..
Oqo na mape e vakaiyaloyalotaka na vanua e vakatututaki tiko me vakatabui e Naivakarauniniu

3.3 Page 23

▲back to top
20
Ulutaga 5: Na Dikevi ni Yaubula era tu e na Loma ni Qoliqoli
Na i Naki:
1. Sokumuni na i wiliwili ni yaubula e na loma ni qoliqoli e na gauna sar aga qo.
2. vakilaitaiki ka veitalanoataki na :-
a. vakayagataki ni yaubula e laurai
b. bibi ni sasalu
c. veisau e laurai, veika e vakacacana tiko na i qoliqoli.
CAKAU-IKA
Sasalu Bibi
1. Kawakawa (5)
2. Th:a Loa (65)
3. kakarawa (66)
4. ika bula (1)
Kena Ya2a
Soqo,
vuvale,
volitaki
Vuvale- kana
Vuvale- kana
Soqo,
volitaki
vuvale,
Walewale ni qoli
Siwa
kilivati
Kilivati
Duva
Kilivati
Tutuva
Lawa
Vakacaca
1. qoli butako
2. SCUBA
3. Tutuva
4. benuci ni wai
5. Biu i kelekele
6. Lawa matai lalai
CAKAU SASALU
Sasalu Bibi
Loaloa (1)
Sici (10)
Vasua (1)
Kenaya2a
Soqo, volitaki
Soqo, volitaki
Vuvale- kana
Walewale ni Qoli
Nunuvi
Nunuvi
Nunuvi
Vakacaca
1. qoli butako
VEIDOGO:
Yaubula
ika
Qari
kai
Jio
Dogo-tiri
Sisici
kaka
kikou
secala
Bibi
Ose civicivi, VO,
kanace,
damu,
mataroko
Qari, kuka
Kai jirijiri
walewale
Cocoka,
lawa,
tutuva, taraki
Lawa, cocoka
Keli (ae kai)
Tuki
Vakacaca
Deni tave
Teitei
Musu dogo
Cagilaba
Yadreyadre,
madrali, tukilaki
Yau sisici
Toboki
Toboki
viriki

3.4 Page 24

▲back to top
21
Tuvatuva ni sasalu kei na ika ka vakayagataki vakalevu ena koro e Daku, Drue, Naivakarauniniu, Vunisei, Gasele, Dravuni
kei Vabea.
QARI
KANACE
DOGO
KAIKOSO
VASUA
CAWAKI
IKABULA
KAWAKAWA
SICI
VASUA
Vasua
IKABULA KAWAKAWA SICI
ikabula kawakawa
Sici
ikabula kawakawa
Sici
Ikabu;a kawakawa
Sici
ikabula kawakawa
Sici
Ikabula Kawakawa
Sici
ikabula Kawakawa
Sici
ikabula
Sasalu kei na ika
Qari
Kanace
Dogo
Kaikoso
Vasua
Cawaki
Ikabula
Kawakawa
Sici
NUMBER
2
4
4
3
2
0
7
6
8
RANKING
7
5
4
6
8
9
2
3
1

3.5 Page 25

▲back to top
22
Ulutaga 6: Na Bula Veiwekani e Wai
Na i Tavi ni Veidogo, vutia kei na cakau
t b c i 6 ~~\\
@
0
~~
r'"t
~
If
~I
VEIDOGO
CAKAU
• Sususu ni ika lalai, sasalu
• kedra kakana na ika
• vakaruru ni sasalu (ika)
(kakana)
• tikotiko ni sasalu
• tikotiko ni ika/sasalu
• Vukea na kena vakalailaitaki
• vakamalumalumutaka na
na qele e kuitaki na qele e
kuitaki ki cakau
ualoka
• Tarova na sisi ni qele e
matasawa
• kakana kedra na ika (drauni
dogo
Na i yaloyalo e koto e cake e dusia na yaga kei na veiwekani ni veitikotiko e tu e waitui ka vakakina na kedra yaga vei ira na veika
bula. Na veidogo e nodra i sususu na ika lalai ka tarova talega na sisi ni qele e matasawa, na vutia e i vurevure ni kedra kakana na ika
ka nodra i tikotiko sara talega kei na cakau e i tatarovi ni ua ka nodra i vakaruru talega na sasalu

3.6 Page 26

▲back to top
23
Na Kena i Vakaraitaki: Vasua/katavatu
w ~~ I I Tagane
Yalewa
~ 4yrs
~., 3-4yrs
\\
' ._
'
.I.
\\~
a
g0a°88aa~g;:Yalo~ ka
I
4
~
yrs
I---
- Yalewa
.
a a caaa
a
Na i yaloyalo oqo e tukuna na i tukutuku ni bula ni vasua. E na loma ni gauna e ra sucu
mai kina ka yacova na yabaki 3-4, na vasua kece era na ka tagane. Ni ra sa yacova mai
na yabaki va, e so vei ira na vasua tagane oqo e ra sa na vuki me ra ka yalewa. Oqo na
gauna e ra sa na rawa ni vakaluveni ka vakatubu kawa kina.
Ia na ka bibi me da kila na lewenivanua, ni da vinakata me vakawa vakalevu na vasua,
me ra na tiko vata na ka lalai (tagane) kei na ka lelevu (yalewa) me rawa ni ra vakamau
ka hula e dua na vasua vou. Kevaka e ra kumuni vata na vo ni vasua e ra sa laurai
yadudua tu ka tu veiyawaki, e na totolo na nodra vakamau ka vakawa na vasua.

3.7 Page 27

▲back to top
24
Na Veisemati kei na Nodra Veiwekani na Veikabula kei Keda na Tamata
(Marine Ecology) : Food Pyramid
Na droini e koto e cake, e vakaraitaka tiko na noda veiwekani kei ira na veika bula e wai.
Ni da vakadikeva vakamalua, e tukuni koto kina ni cakau e rawa kena kakana mai na
kaukaua ni matanisiga. Na bula e kania na cakau (lase), ia na davui e dau kania na bula.
Oi keda e da dau kania na davui ka volitaka na qana vei ira na dausara vanua. Na
vakasama e koto e ke sa i koya ni kevaka e da vakayagataka vakasivia se yauta mai
vakalevu na davui, e sa na qai tubu vakalevu na bula ka ra na qai vakarusa vakalevu na
cakau baleta ni sa sega na kedra meca.
Ni vakarusai na cakau e sa na qai dravuisiga ga mai na i qoliqoli. Na ka bibi e ke sai koya
me da na kila deivaki tiko ni kevaka e da na vakasabusabutaka se vakayagataka vakasivia
e dua na sasalu, e dodonu me da namaka ni ra na la'ki vakila talega na veisasalu e so na
kena revurevu, ka vakauasivi oi keda na tamata.

3.8 Page 28

▲back to top
25
Cakacaka Vakaiwasewase
I. Digitaka e rua na sasalu
2. Tovolea mo tuvana mai e dua na i tuvatuva ni veiwekani vaka sa vakaraitaki koto
ecake
Na Macala ni Cakacaka Vakaiwasewase
Na Yaga ni Veidogo
Dogo
Oari. Kuka. Vo.
Tarova na qele e sisi mai lomanivanua
- Susu ni:
• Kuka
• Qari
• Vo
• Kanace lalai
• Dio (Waka)
Soso/Qele hula
·na na vuni Dogo
- Buka
- Vale
- Kaka
- Kula
- Drauna
Tolona
J} Vakasova kina.
- Kesakesa
{ - Wainimate
• Vakaruru kei na vakacegu
• Kakana - Ika Bula kei na Qari

3.9 Page 29

▲back to top
26
Sasalu : QARI
Siwati
Qolivi (lawa)
Moto
Qari
DrauniDogo
Qari
DrauniDogo

3.10 Page 30

▲back to top
27
Sasalu: KANACE
Sasalu: IKA BULA
Saqa
Ogo
Kanace
Moci, Nuku, Soso
IkaBula
Sici, Vasua,
Lumi, Vutia
Lumi ni cakau
IkaLalai
Cakau kei na Lase

4 Pages 31-40

▲back to top

4.1 Page 31

▲back to top
28
Sasalu : CAWAKI
Cawaki
Vutia
Duka ni waitui
Nuku, Cakau, Soso,
Matanisiga
Sasalu : KAWAKAWA
IkaLalai
Qari Lalai
Vutia
- - - -Mata ni Siga

4.2 Page 32

▲back to top
29
Sasalu : DAVUI
Davui
Bula
Cakau/Lase
Matani Siga
Sasalu : SICI
Manumanu lalai
(Plankton)
Lumilumi Lalai
Matani Siga

4.3 Page 33

▲back to top
30
Sasalu : KAIKOSO
Sasalu: VASUA
Kaikoso
Uro ni Qele
Vanua
Matani Siga
Vai, Kuita
Vasua
Lase
Matani Siga

4.4 Page 34

▲back to top
31
Ulutaga 7: Na Nomuni Tatadra e na Loma ni 20-30 na Yabaki mai Liu
Na Macala ni Cakacaka Vakaiwasewase
Koro
Tatadra e na Loma ni 20-30 na Yabaki mai Liu
Daku
1. Sautu na deJanivanua kei na wai ni qoliqoliL : Tawa tale mai na
moka
2. Teivaki e lomadra nai taba tamata na kena bibi na nodra i
qoliqoli
3. Vakadonui na vakasama ni maroroi kei na saravanua e na bose
vakoro ka cakacakataki
4. Tiko vinaka na lewe ni vanua ka bula marau.
Naivakara
uniniu
1. Levu na ika
}
2. Levu na sasalu
D
Sa katoa tale nai qoliqoli
a. Vakavale vinaka, vakawaqa vinaka, vuli vinaka na gone,
bula sautu e na veisiga
Drue
Me sa vakatabui / ma susugi kina na ika
Sarava na saravanua
Levu na gone e na vuli vinaka
Toso cake nai vakatagedegede ni hula ena koro
Tauyavu ka cici na resort e Mua I Dute.
(levu na cakacaka)
Levu na ika kei na sasalu
Moka
Sinai e na ika.
Vabea
1. Vuli- sikolasivi (scholarship)
2. Vuvale- Vakaiyautaki
- Vanua, Lotu, Yasana
Dravuni
Misini ni kena veisautaki na waitui
Vakatorocaketaki na vanua - tikotiko.

4.5 Page 35

▲back to top
32
Naikoroko
ro
1. Vanua- Sautu na dela ni vanua ena kakana, manumanu, buka, wai
nigunu
2. Koro
- Veivakavaletaki, vinaka na hula vaka I lavo e na vuvale
Vuli torocake, vinaka na hula vakayalo, tiko bulabula
- Vinaka na veimaliwai, tubu na kawa, mera tomana ka
vakayagataka nai yau.
3. Sautu na waitui (Qoliqoli)
Sautu ena veimataqali sasalu
Teivaki na dogo
Teivaki na vei mataqali lase
Levu ka vuabale na vasua kei na sucuwalu
- Levu na nama kei na kaikoso
Levunaqari
- Levu na kuka
- Levu na veimataqali luveni ika
Levu na veimataqali manumanu.

4.6 Page 36

▲back to top
Ulutaga 8 : Na Dikevi ni Wakatu ni Leqa (ROOT CAUSEANALYSIS)
Na iNaki
• Me vakasaqarai na wakatu ni leqa ka tara na i yaubula e na noda koro
• Me matata tiko na vu se wakatu kei na i wali ni leqa.
Na i naki levu ga ni wasewase ni vuli oqo sa i koya na kena sagai me da walia, o keda na
lewe ni vanua, na vei leqa ka sa tarai keda tiko. Ena dredre vei keda me da walia e dua
na leqa, ke da sega tiko mada ga ni kila, se cava sara mada ga na vu ni leqa. Sa i tavi bibi
ka yaga meda na raica sara vakavinaka, baleta na kena sa qai drava ga vakalevu na noda i
qoliqoli se na kena sautu mai, e vakatau sara tiko ga, ena veika e da cakava ena gauna
oqo.
Na i Tavi me Qaravi
• Me veitatanoataki ka digitaki na leqa bibi duadua ka dodonu me qaravi
• Me veitalanoataki ne wakatu ni leqa (me volai e na tiki ni pepa lalai ka vakarautaki)
Sa i tavi ka yaga me qaravi vaka i wasewase (vakoro). Baleta ni lailai sara tiko na lewe ni
vuli rnai na dua na koro, e sa vakaturi me da na qarava vata na tavi tarava oqo, ka me
qaravi vaka tikina.
Tekivutaki ena noda veitalanoataka se soli vakasama ena vei Ieqa ka tarai keda (tamata ka
vaka kina na vanua). Oti eda sa qai tuvana na veileqa ka vakatau ena kena bibi se
mamada na vakacaca.
Ena wasewase ni vuli da vakarau cakava tiko yani qo, sa da na rai vakatitobu sara, ka da
saga me da raica se cava sara mada ga na wakatu ni leqa, se, na cava e vakayacori se sega
ni vakayacori tiko ka vuni leqa.

4.7 Page 37

▲back to top
34
(Indirect Threat)
---- __. Na leqa e tara tiko na iqoliqoli ka
(Contributin
gFactors)
Na ka e
vu tiko mai ena so tale na ka
(e.g. musu vakayauyau na veikau
(deforestation))
tomana tiko
na vuni leqa
"'
I
(e.g. tubu na
_l_
iwiliwili ni
Waka Tu Ni Leqa
lewa ni koro
(Root Problem) +-
(increase in
population
Nacavana
size
in
villages)
I
vuni leqa?
.j,
What is the
....................
(Direct Threat)
Na vuni leqa e koto sara tiko
root cause of
the problem?
ga ena veika e yaco tiko ena
iqoliqoli
(e.g. duka se vuvu ni wai
(pollution or siltation),
vakayagataki ni dainimati (use
ofdynamite) )
Nacavae
kautamai na
leqa? What
are the effects
and impacts of
the problems ?
1 - - - - I Leqa (Problem)
Revurevu ni
Leqa (Impacts
or Effects)

4.8 Page 38

▲back to top
35
Oqo na leqa ka ra a vakadinadinataka na lewe ni vuli ni vakavuna tiko na drava ni
Qoliqoli kei nai kanakana e Drue, Daku, Naikorokoro, Naivakarauniniu, Gasele,
Dravuni kei Vabea.
1. Qolivi sivia se nunuvi sivia na cakau kei na daveta
2. Vakayagataki ni SCUBA me nunuvi kina na sasalu kei na ika
3. Sega ni rokovi na vakatatabu
4. Waluvu
5. Duva
6. Musu kau vakaveitalia
7. Teitei ena Tokaitua kei na bati ni Uciwai
8. Benuci ni matasawa
9. Vakasosataki ni qoliqoli e.g Idini
10. Lawa matailalai
11 . Vakamakama
12. Sisi ni qele
13. Voroki ni cakau e.g kelekele
14. Musuki ni dogo
15. Veisau ni draki
16. Qoli butako
17. Sega ni rokovi na lewa ni vanua kei na matanitu
18. Ualoka
19. Cagi laba
20. Wai ni mate ni co ca

4.9 Page 39

▲back to top
36
Na Macala ni Cakacaka Vakaiwasewase
NaLeqa
Lailai na Sasalu
Wakatu oi Leqa
1. Qolivi sivia
2. Vakayagataki na duva
3. Walewale ni qoli vovou
4. Lavo (sivia nai colacola vaka i
lavo)
5. Vakaweleweletaki na yadravi
ni qoliqoli
1. Drava nai qoliqoli
2. Dravudravua (leqa),
3. kana vakaca, vakaloloma
4. Sega na kila ka vaka vuli
5. Sega na tuvatuva ka.
Qolivi Sivia
Vakayagataki ni Scuba
1. Tubu ni lewenivanua
2. Levu nai colacola(vanua, lotu
matanitu)
3. Vakawelewele, vakanuinui ga
ewai
Kusima.
1. Veivakatorocaketaki, tavi ni
oliq, lotu matanitu
2. Tubu cake nai sau ni bula
3. Leqa ni vuvale
4. Sega na makete Doliqo ena
teieti.
1. Lailai na sasalu ena oliq
cecere
2. Qolivi sivia
3. Wiliwili oliqol ni oliq
4. Sega ni lewai Doliqo na
vakaluveni
5. Sega ni levu na kena vuli
Revurevu se Vakacaca
1. Tauvimate
2. Buli vakatani kina na yaloka ni mata
3. Yaco kina na mate
4. Drava nai oliqolis
5. Sega ni qaravi rawa na matavuvale

4.10 Page 40

▲back to top
37
Na Leqa
Benuci ni matasawa
Qoli Butako
Lawa Matailalai
Wakatu ni Leqa
1. Sega na qara ni benu
2. Sega ni muri nai vakaro
3. Talaidredre/ vucesa
4. Viavia kila/gunu yaqona
1. Leqa vakailavo
2. Vucesa
3. Sivia na moce (vakaoti
gauna)
4. Gunu yaqona wale
1. Leqa vakailavo
2. Sega ni vakayagataki
Ooliqo na gauna
1. Drava nai qoliqoli
2. Volitaki sivia ni sasalu
3. Qoli butako
Drava nai qoliqoli
Volitaki sivia ni sasalu
Sivia na i colacola vakailavo
Revurevu se Vakacaca
1. Mate na sasalu
2. Mavoa
3. Rairaica, boica na matasawa
4. Gaga na sasalu
5. Vakila na tamata na kena revurevu
1. Vakacaca veiwekani
2. Yali na hula sautu
3. Veivala
4. Vesu
5. Kuri ni leqa ena koro
6. Drava nai qoliqoli
1. Vakaloloma
2. Veisei na koro
3. Sega na tiko sautu
Drava nai qoliqoli
Levu na i wiliwili ni
lewenivanua
Levu na ka e rawa kina
Digidigi Cala

5 Pages 41-50

▲back to top

5.1 Page 41

▲back to top
38
Na Leqa
Duva
Musu Dogoffiri
Biu vakaca ni kelekele
Musu kau vakaveitalia
Wakatu ni Leqa
Revurevu se Vakacaca
1. Lailai ni yaya ni qoli
2. Sau levu nai yaya ni qoli
Vucesa
Levu na gunu Yaqona
Rawarawa ka Totolo
Lailai na kila ni
vakacaca ni duva e na
cakau
1. Mate na cakau
2. Mate na ika lelevu, ika lalai kei na
sasalu
3. Laki qoli butako
4. Sega na vurevure ni lavo kina
matavuvale
5. Yali na kawa ni vei ika
6. Tiko veisei vakaitikotiko
Musu sivia me kau ni vale
1.Musu sivia me buka
2.Sega ni buka vinaka na kena
VO
1. Sega ni kila
2. Lailai na vulici na kei na
veiwekani ni yaubula
1. Vakawelewele
2. Sivia na gunu yaqona kei na
vucesa
3. Kana vakaca
1. Sa lailai na qele vaqarai ena vanuame caka kina na teitei kei na
tara vale
2. Ta kau vakaveitalia me vakayagataki me buka.
1. Lailai na kedra kakana na sasalu
2. Yali na vanua ni susu sasalu kei na
manumanu
3. Yali nai tatarovi ni soso
4. Yali nai sasabai ni ua loka kei na cagi
laba
5. Tokitaki na sova ni manumanu
Vakaleqa na cakau se lase
Vakacacana na nodra vale na ika
Vakavuna na qoli butako ni sa drava nai
qoliqoli
1. Dravuisiga - E na sotava na vuvale na
leqa.
2. Ena sisi na qele
3. Lako mai na de ni tave
Vakamatea na i yaubula

5.2 Page 42

▲back to top
39
NaLeqa
Teitei ena bati ni wai
Wakatu ni Leqa
1. Baleta ni sa lailai na qele (Levu na tamata me teitei)
2. Era sa vakayagataki vakalevu na qele kasa dravuisiga mai. Sa
lailai mai na uro ni qele.
i. E vanua bulabula
11. E bulabula kina nai tei
Revurevu se Vakacaca
1. Ni sa sisi na qele e vakavuna na :
Mate ni cakau
Tubu sivia na lecau ka tubu suguta yani
na cakau ka vakalailaitaka na ika
E vakavuna ni sega na ka meda kania na
lewe ni vanua
Ni Bin Vakadroini na Wakatu ni Veileqa sa Vakaraitaki Oti e Cake
Oqo e vica na kena i Vakaraitaki
1. Lawa matailalai
Levu na ka e rawa kina ,.__ Lawa Matailalai
Out ofStock
/ DJWCfila
Drava nai Qoliqoli --•• Volitaki sivia ni Sasalu --••
l
l
Levu nai Wiliwili
Sivia nai Colacola Vakailavo
Qoli Butako

5.3 Page 43

▲back to top
40
2. Duva
~ DrA~
Lailai ni yaya ni qoli
Sau levu nai yaya ni qoli
Rawarawa totolo
l
Vucesa
l
Lailai na kila ni
vak:acaca ni tuva
ki na cak:au
Yaqona
3. Musu Dogo/firi
MusuDogo
(Tokitaki na sova ni m a n u m a n u ~
Musu sivia me buka
l
Sega ni buka vinaka na kena vo
Musu sivia me kau ni vale

5.4 Page 44

▲back to top
41
6.0 NA I TUVATUVA NI KENA MAROROI, TAQOMAKI KA VAKAYAGATAKI VAKAMATAU NA I QOLIQOLI KEI
NAI KANAKANA E DRUE, NAIKOROKORO, NAIVAKARAUNINIU, DAKU, VUNISEI, GASELE KEI DRAVUNL
Oqo na i tuvatuva ni kena maroroi, taqomaki ka vakayagataki vakamatau na i kanakana e na veikorokoro sa koto e cake ka ra a biuta
vata na lewenivuli ni mai cava na vuli siga tolu oqo.
Na Leqa
Qolivi Sivia
Drava
Scuba
Benuci ni
Matasawa
Wakatu Ni Leqa
KenaIWali
0 Cei Me Qarava
Gauna Cava , 2003 ka lako yani
Vakasausataki
Lailai na sasalu
Qolivi sivia
Wiliwili ni lewe ni
vanua
Lailai nai Lavo
Sega na qara ni
benu
Sega ni mura nai
vakaro
Talai dredre
Taqomaki
Vakayagataki vakavuku
Vakatatabu
Vakatatabu
Vuli ni Family Planning
Taukei ni qoliqoli
Turaga ni vanua
Lewe ni vanua
Turaga ni vanua
Lewe ni vanua
Tabana ni Family Planning
Rogoca na lewe ni vanua ka
vakatulewataka ena gauna totolo.
Sa vakayacori tiko
Sa vakayacori tiko
Oti na bose vakoro
Teitei vakaukauwa
Laurai na makete vinaka ni
kakana
(teitei)
Keli na qara ni benu
Lewe ni vanua
Veitaratara kei ira na gone
ni Daku e Suva.
Komiti ni
veivakatorocaketaki
Lewe ni vanua
Sa vakayacori tiko
Kena gauna totolo
Bosevakoro
Macawa ni bula raraba
Talairawarawa
Lewe ni vanua
Tekivu ni mataka
Vakarorogo
Lewe ni vanua
Viavia kila
Gunu yaqona sivia
Levu na vuli
Vakavukutaki na gunuvi ni
yaqona
Lewe ni vanua
Tabana ni hula
Lewe ni vanua
Kena gauna totolo
Gauna sara ga oqo

5.5 Page 45

▲back to top
QoliButako
Lawa
Matailalai
Duva
Leqa vaka i lavo
Vucesa
Sivia na moce
Wele
Levu nai wiliwili ni
lewe ni vanua
Drava nai qoliqoli
Volitaki sivia ni
sasalu
Cakacaka vakagumatua
Makutu ka yadrava
Masulaka na nomu
cakacaka
Me tau na lewa vakaturaga
Vakayagataki vakavuku na
gunuviniyaqona
Kerei na veivuke ni kena
yadravi nai qoliqoli
Vakauwakauwataki na
lawa ni qoli butako
Dua na kena ovisa
Vakatatabu vakavanua
Vakayagataki ena kena i
naki
Liuliu ni yavusa
Lewe ni vanua
Tabana ni qoliqoli
FLMMA
Liuliu ni yavusa
Lewe ni vanua
Tabana ni qoliqoli
Sivia nai colacola
vaka i lavo
Sega na lawa lelevu
ena sitoa
Lailai nai yaya ni
qoli
Sau levu nai yaya
ni qoli
Lailai na kila ni
vakacaca ni duva
Vakabulabulataki nai
walewale ni veiqoli
makawa
Vakatabui vakavanua
Muria nai vakasala ni
tabana ni qoliqoli
Kerei me dua na ovisa ni
qoliqoli
Turaga ni vanua
Lewe ni vanua
Turaga ni koro
Manidia ni qoliqoli
42
Tekivu sara ga ni cavuka nai
vakamacala oqo
Tekivu sara ga ni cavuka nai
vakamacala oqo
1st week July 2003
Ni mataka
Oti na hose vakoro ena vula mai
oqo

5.6 Page 46

▲back to top
MusuDogo
Musu sivia me
buka
Teivaki na dogo
Lewe ni vanua
Tarovi na musuki ni dogo Lewe ni vanua
Biu Vakaca ni Lailai na kena kila
Kelekele
na vakacaca ni
kelekele
Vakawelewele
Vakayagataki ga na kau
buta
Tukuni vei ira na lewe ni
vanua na vaga ni dogo
Kua ni talaca na nomu i
kelekele ena dela ni cakau
Vakayagataka na poe
Lewe ni vanua
Lewe ni vanua
Lewe ni vanua
Dau qoli
vucesa
Deni Tave Sa lailai na qele,
vaqarai na vanua
Musukau
me caka kina na
vakaveiveitalia teitei kei na tara
Teitei e na
vale
tokaitua kei na
bati ni wai
Teivaki vakalevu na kau
Kua na musu kau
vakaveitalia
Contour (sauvata)
Tei na kau vuata kei na
paragrass
Lewe ni vanua
Lewe ni vanua
Lewe ni vanua
Lewe ni vanua
43
Katolu ni macawa ni veivula
Katolu ni macawa ni veivula
Katolu ni macawa ni veivula
Gauna kece ga ni lako i siwa se
nunu
Ni suka ga na vuli oqo sa kerei me
da vakayacora

5.7 Page 47

▲back to top
44
7.0 NA I TAKITAKI MAI NA TABANA NI SARAVANUA
LOTULEVU - 26/06/03
Oqo na levu ni saravanua e rawa nig ole mai Kadavu.
Air Fiji 84 seats
Sun Air 46 seats
Bulou ni Ceva 200 seats.
Oqo nai vakaleka ni vasakala mai na mata mai na saravanua.
- kua ni vak:anamata vak:atabak:idua kina saravanua
- don't have high expectance towards tourism.
- Saravanua e vak:atau kina veika e tu vei keda.
Lawalawa me vakadaberi e Daku e dua nai tikotiko ni saravaoua
Choices
Home stay - during backpackers
Bure - 2nd choices
- Veivuke - Projects - $10,000-$20,000
Sega ni lavo - tara na bure - laurai na Joma ni vanua
Laurai talega me yaga na veivuke e kau mai
Soli talega yani na business plan
Mataqali businisi me mai vak:ayacori
Vuli raraba ka rawa ni vak:ayacori
- Tourism Awareness
- Food Beverage
Tour Guide
- Veiqaravi - (maid) Housekeeping
Na saravanua e dua ga nai vurevure ni lavo ena vanua maroroi- ni sega na saravanua
me toso tiko ga oa hula
- Me dau Jiu mada na workshop ni FLMMA qai muri na sasaga ni saravanua
- Rawarawa na saravanua ke sa tiko rawa e dua na marine protected area ka sa gazaette tak:i
- Ni kerekere yani me matata tiko na sasaga se na veika sa yaco tiko e vanua me baleta na
saravanua

5.8 Page 48

▲back to top
45
8,0 NA VEIKA TALE E SO
8.1 Na Railesu me Baleta oa Vuli (WORKSHOP EVALUATION)
NA CAVA NA NOMUNI NANUMA ME BALETA NA VULI SAMAI CAVA OQO?
A. NI VOLA EKE E DUA SE RUA NAKAO NI TALEITAKA BALETA NA VULI
OQO
Au taleitaka na vuli oqo baleta niu mai kila kina e levu na I tukutuku ni noda I yau bula
••
kei na kedra yaga
Au sa mai kila na kena taqomaki nai yau hula katu e na loma ni neitou I qoliqoli
Sa mai kilai rawa na vanua me keitou tekivu kina
Au sa kila kina na ka au a sega tu ni kila me baleta na kena taqomaki nai qoliqoli ei na
kena dau qaravi nai teitei me kua ni vakaleqa nai yau hula
Na ka au taleitaka e na vuli oqo ena neirau mai vakaveiwekanitaki na noqu bula kei nai
yau hula ka tu wavolivoliti au
Nai ka rua ni ka au taleitaka ni sa mai raica rawa na sala ni kena vakasaututaki tale nai
•••
qoliqoli
Ni mai vakayacori sara ga ena noqu koro
Ni bulabula vinaka tiko ka vakayacora na vuli
Au taleitaka na noqu kila vakavinaka na bihi ni noqu I qoliqoli
Au taleitaka nai walewale ni kena maroroi na kedra sasalu noda kawa
Au taleitaka vakalevu baleta ni rawa ni da vakaitavi kece kina na vuli tiko e na soli
vakasama, veiwasei, volavola ka sega ni vakuwai kina e dua
Au taleitaka sara vakalevu na vuli oqo baleta e levu nai soqosoqo e okati tiko e na vuli
oqo
Ni keimamai wasea sara ga na ka e tu e na neimami qoliqoli me keimami kila kece na
••••••
lewe ni vuli
Au kerea mau vakayagataki vakalevu ena soli vuli e Viti raraba
Au taletaka na kakana
Au taletaka na veimaliwai kei na noqu I cili
Au taleitaka na kakana
Au taleitaka talega na veimaliwai ni lewe ni vanua kei na tokona ni veiqaravi
Au sa marautaka vakalevu sara na vuli ka sa mai cava ena yakavi e daidai ka sa mai
tosoya cake na noqu kila ka
Au taleitaka vakalevu niu sa qai kila na gaunisala me karoni ka taqomaki kina nai yau
buJa ni noda vanua
Au teitaka haleta na lewe ni soqosoqo na FLMMA e na kena curu tiko mai na taba
••
cabcalra I taukei, U.S.P, W.W.F, Fisheries, Saravanua, NGO
Vakarabailevutaka na kila ka baleta na kena taqomaki na neitou I qoliqoli (maroroi)
E vakawlici au meu qarauna ka cakacakataka nai yau hula ni noda vanua
Au qai kila kina nai yau bula ni noqu I qoliqoli
Au sa qai mai kila na kena yaga ni nodra hula na veicakau kei na veisasalu
Na nodrau veisemati na veikau kei na veicakau se mai na Joma ni veikau bula kina wasa
titobu

5.9 Page 49

▲back to top
46
Sa mai vulici rawa na bula ni veisasalu e tu e wasawasa kei na cava nai tavi ni tamata
yadua me haleta na veika bula tu e loma ni wai
Na kena sa mai vulici na I vakarau ni kena navuci nai tuvatuva ni kena taqomaki na veika
hula e tu e huto ni sau loa
Noda mai sota veikilai kei ira na vei I liuliu ni veitabana ni matanitu kei na veitabana
sega ni valcamatanitutaki
Kilai na veiwalewale ni qoli kei na veilawa e vauca kei na kena maroroikei na taqomaki
••••
ni yau hula kei na gaunisala ni veivuke me muri
Au taleitaka na vuli niu kila kina na vakacaca au cakava ga koi au
Au qai kila kina vakalevu na veika era cakava na cakau kei na sasalu kei na veimaliwai
Au marautaka na veika vovou au mai vulica
Na veikilai au sa mai rawata
Na veiwekani, na kena vakamatatataki na veiwekani ka sema yani na veiwekani ni yau
••
hula
Vulici na kena taqomaki kei na maroroi ni yau hula
Au sa rui taletaka vakalevu na vuli e na noqu kila na veika bula e wavoliti au tu
Vakauasivi na noqu rawa ni yadrava ka vakadewataka na kena taqomaki ni noqu I
qoliqoli
Na wli oqo sa dua na ka kalougata levu vei au niu mai kila kina na kena maroroi nai yau
••
bula ni noda vanua
Na kalougata oqo ena bula kina na koro, vuvale, tikina kei na lotu
Na noqu nanuma e vakarabailevutaka na noqu rai kei na noqu kila
Keimami mai veikilai vinalca ka levu na ka vovou keimami mai kila
Au taleitaka na neimami mai wli vata e Daku
E da mai kila kina na ka e dodonu me da cakava
E mai vakarabailevutaka na noqu kila ka me baleta nai yau bula
Gadreva meu raica vakayalomatua, vakatitobu talega na yaga ni kena maroroi ka
valcatabui na noda wai ni qoliqoli.
B. NI VAKARAITAKA E DUA SE RUA NAKAO NI SEGA SOTI NI TALETAKA
BALETA NA VULI OQO
E sega ni dua na ka au sega ni taleitalca ena vuli oqo.
Au sega ni taleitaka ni sa rui lekaleka na gauna ni vuli
Nai matai e sega ni dua na ka au sega ni taleitalca. Au marautalca sara vakalevu
Au sega ni raica rawa e dua na ka meu sega ni taleitaka, e uasivi taucoko na veika kece
sara, daumaka
Na vakayagatalci ca ni gauna kei na vakatavako
Savakatotolotaki ga me rawa ni sotava nai tuvatuva sa vakarautaki e na vuku ni sa
••••••
lekaleka na gauna
Segani dua na ka e cala. Totoka vakaoti
Yaqona
Sa mi sivia saraga na yaqona
Sega
Keimami taleitaka kece
Ni rau sega ni vaka I tavi na W.W.F kei na sivia ni gunu yaqona

5.10 Page 50

▲back to top
47
••
Nodrau lesu totolo tale ko Manoa Malani kei Iliapi Tuwai
Lekaleka ga na siga ni vuli
Na kena vakadewataki e na veikoro na vuli oqo me kilai kina na veika sa tu me vulica na
••
tamata me baleta na nona vakacaca
Na bera ni gauna ni tekivu ni vuli
Veitalanoa vakaveitalia e na gauna ni dua e vakamacala tiko kina. Lekaleka ni gauna ni
•••••••
vuli
Sa rui lekaleka na vuli, ke rawa ni bau dua na macawa
Sega ni dua na ka au sega ni taletaka e na vuli oqo
E taleitaki sara vakalevu
Sa rui sivia na gunu yaqona
Au sega ni cata, au taleitaka
Au taleitaka na vuli oqo
E sega na leqa.
Levo na gunu yaqona kei na yadra sivia
C. NI VOLA E RUA SE TOLU NA KA ERAWA NI VAKAVINAKATAKI CAKE
KINANA VULIVAKAOQO.
••••
Me keimami dau sikovi vakawasoma
Me keimami dau talevi mai vakawasoma
Me da semati keda vei ira na dau veituberi
E dua ga na ka me da vakavinakataka me da rokova na lawa ni vuli. Me da lomani ira na
•••••••••
qasenivuli ka da veilomani na lewe ni vuli
Au gadreva na sautu, na bula, ka mera bula na Iewe ni vanua
Dua tale na vuli
Me vakatotolotaki, ma draki vinaka
Me ra vuli talega na marama nira vakayagataka vakalevu
Mera vuli talega na gone vuli ena noda veikoronivuli
Ke rawa saraga ni dua na macawa na vuli
Me muri tale na ulutaga
Me dua tale na vuli, ma tolu talega na siga
Laurai vakavinaka na gauna
Laurai vinaka na gauna me na muri
Me da lako mai vakalewe levu me da mai vulica na ka mera hula kina na noda kawa sa
bera mai
Me ra vakauqeti na veikoro voleka e vakayacori kina na vuli vakaoqo me ra dau tiko kina
vakalewe levu ka mera kila na vei ka vinaka e na vulici
Mena sagai me sana vakatabui e so na neimami tiki ni qoliqoli na lewe I Kadavu
Na kena vakavinakataki ga sai koya me na oti na vuli oqo ni dou sa lako oqo sa na qai
neimami I tavi ga me keimami sa na vakayacora se me cakacakataki na veika keimami sa
mai vulica
Lewe levu nai tabagone se cauravou mera mai vuli e na vuli vakaoqo baleta ni o ira oqo e
ra dau vakayagataka vakalevu nai qoliqoli

6 Pages 51-60

▲back to top

6.1 Page 51

▲back to top
48
Me vak:alesui mai na kena I tukutuku vak:a I tuvatuva me sala ni kena volai nai vola
•••••
kerekere
Tauri vakamalua nai ulutaga
Me dau vakaivolatabutaki na ka ni vuli
Au kerea me dau vak:alevutaki na vuli vakaoqo e Kadavu
Au kerea me caka e na veitikina na vuli
Au marautaka ka duavata kina kei na ka kece e mai vulici
Me bau soli talega na galala vei iratou na lewe ni vanua e cak:a kina na vuli me ratou tiko
vak:alewe levu
Me dau vak:au rawa tiko mai na porokaramu me mai laurai rawa tiko
Ke rawa ni ra bau ra vakavulici vinak:a nai Liuliu ni Yavusa ka vak:amatatataki sara
•••••
vak:avinaka vei ira.
me ra vakavulici vinaka se vakadewataki vakavinaka vei ira na Turaga ni Koro na vuli
Me dua tale na vuli
Me levu na veitaratara
Me keimami lako mai vakalewe levu me yaga kina na nodratou yaco mai
Me caka vakawasoma na noda vuli
Vakavinakataki me keimami vakadewataka yani na ka keimami sa mai k:ila rawa
Meda cakava sara yani ka ni o keda ga e da na taura na vuana
Vinaka vakalevu na kila ka dou sa mai vakavulica
kerei ke rawa ni vakamatatataki nai tukutuku vei ira na sereti me rawa ni ra lak:o mai
vakalewe levu.

6.2 Page 52

▲back to top
49
8,2 Na Lewenivuli
YACAMU
Rt. Paula Nakulanikoro
MeliMasara
Semi Vueti
Seru Ravovou
Iokimi Naqelevuki
Eremasi Uluinabou
Epironi. R
Ioane. N
Kiniviliame. S
Pita Soliveidau
Wili. D
Jokatama. R
Saivuloni. K
Sivo. U
Ilaitia. K
Simeli. S
Vakacegu. D
Alipate. V
Anare.B
Tulia. V
Mere. R
Vaseva. N
Ulita. V
Salote. A
Taina. K
Sereseini. V
Katalaini. R
Avikali. K
Keleni. L
Maraia. D
Unaisi. R
Rt. Josaia. V
Sailosi. V
Waisake. B
Joeli. R
Rt. Jona. B
Taito. W
Pauliasi. G
YABAKI
NI BULA
55
55
67
73
55
53
49
61
27
43
38
43
28
27
30
27
25
27
53
58
36
33
25
18
46
44
47
21
22
19
47
58
40
48
49
49
52
45
KORO
TUTUVAKORO
Drue
Vunisei
N aivakarauniniu
Naivakarauninu
Waisomo
Daku
Daku
Nauciwai
Gasele
N aivakarauniniu
N aikorokoro
Daku
Daku
Vunisei
Dravuwalu
Daku
Daku
Daku
Naivakarauniniu
Daku
Naikorokoro
Daku
Daku
Daku
Daku
Daku
Daku
Daku
Daku
Daku
Nauciwai
Daku
Daku
Dravuni
Naivakarauniniu
Soso
Daku
Tavuki
Turaga ni koro
Turaga
Turaga ni Yavusa
Lewe ni vavusa
Manidia- Waisomo MPA
lewe ni koro
lewe nikoro
Iewe ni koro
lewe ni koro
Lewenikoro
Turaga ni Yavusa
Vakavuvuli
lewe ni koro
Lewe ni koro
Lewe ni koro
Mata ni vanua
Lewe nikoro
Lewe ni vanua
Turaga ni Mataqali
Lewe ni koro
Lewe ni koro
Lewe ni koro
Lewe ni koro
Leweni koro
Lewenikoro
Lewe nikoro
Lewenikoro
Lewenikoro
Lewe ni koro
Lewe ni koro
Lewe nikoro
Turaga ni Yavusa
Turaga ni koro
Turaga ni koro
Turaga ni koro
Roko veivuke - FAB
lewe ni koro
Lewe nikoro

6.3 Page 53

▲back to top
50
8.3 Na Porokaramu ni Vuli
Overall Objectives:
1. To develop a proposedmarine resource managenumtplan.
- ---- --,, ...._.. ___
Day/Time
Content/ Session
'ask-
Objectives/ Outputs required
Method/ Task
(Monday23m
June)
Evening
Dal 1 (Tuesday
24 April)
8:30am
10:00am
10:30am
11:15am
Departure Suva to Nausori-
8.00am
Take the materials for the workshop. Set up and check
that everything is set for the workshop.
Depart Nausori for Kadavu-9.00am
Sevusevu after Lunch
General discussion-
-Tourism Opportunities
- Qoliqoli and Kanakana
- Policing of qoliqolis-Verata
case study ,who,why?
Lotu
Opening by Roko Toi Kadavu
Morning Tea
1. Paired Introduction
2. Workshop expectations
3. Ground Rules
4. Introduction ofLMMA &
FL:MMA(motto)
5. Intro. ofworkshop overall
objectives
6. Adaptive Management/ Project
Process cycle
7. Definition ofManagement Plan.
To introduce the purpose ofthe workshop
For the participants to indicate their individual
expectations (e.g. what they would like to gain etc.)
from the workshop
. Summarize on
flip chart.
Review workshop objectives and introduce the day's
obiective
To present process ofengaging communities
Management is defined and discussed and the need
Person (s)
responsible to
lead the
session

6.4 Page 54

▲back to top
51
11:35am
12.30TJm
2:00pm
3:30pm
6:00pm
6:10pm
for a management olan discussed by the narticioants.
8. Community Mapping
Draw the map oftheir village. Participants
perception oftheir village setout
Explain purpose
ofactivity
Village Group
breakout
Group
TJresentation
Lunch
9. Historical Profile-
Obtain information on the changes that occurred in
Explain purpose
the village and district that influences people or have
ofactivity
impacts on resources and environment
Groups breakout
(a/le llrouos)
10. Marine Resource Transects (initial Obtain info. On marine resource present (flora &
Group breakouts
assessment exercise-Issue Matrix)
fauna), uses (village, cash etc.), important resources,
(maybe one
forms ofexisting management (traditional, by-laws,
group per
etc), resource issues and opportunities.
ecosystem -
Group (transect) presentation
mangrove
mudflat and
shoreline; inner
reef; and outer
reen
Video
Show educational video to the village ifpossible (Verata
taoe, Mangroves, Coral reefs, etc)
11. Debriefand evaluation - Day 1
7:00pm
Dinner
Day 2 (Wed, 25"'
Aoril) 8:30am
9:00am
10:00am
12. Devotion and Recap
13. Identification ofthe Keystone
marine resources
14. Marine Food Pyramid
15. Reef and Mangrove ecosystems
16. Food Pyramid exercise based on
the Reefand Mangrove
ecosystems
Recap Day I and introduce Day 2 objectives
Listing ofkeystone marine resources recorded in the
transect maps. This is done by using pair-wise
ranking tool to identify 5-6 keystone marine resource
Discuss where men are in the food chain and the
relationships amongst marine resources and
ecosystems.
Each group to choose one of the keystone resources
from which to structure a food pyramid around.
Discuss what happens to the entire food pyramid
Whole group
Small group
activity
Assign task to
·-·-·------ .. -----·

6.5 Page 55

▲back to top
52
11 :30am
1:00pm
2:30pm
5:00pm
6.00pm
6:10pm
17. Problem Tree-Root cause
analysis
Lunch
18. Visioning and Stakeholder
Analysis
19. Benefits and challenges of
implementing resource
management plans
Video
Debrief and evaluation - Day 2
when one is over-harvested or overabundant.
Use an example of a marine food pyramid from
identified keystone resources and discuss how
related human-induced problems can be managed.
Listing ofcritical resource issues/problems recorded
in the transect by using the pair-wise ranking tool to
identify 5-6 main issues/problems
Identification and analysis ofthe root causes of
problems and their relationships.
groups to show
when keystone
resource are
both over-
harvested or
overabundant.
Group
presentation
Assign each
group to an
identified key
issue from which
tofind out the
causes and the
effect ofthe
problem
To identify the community's vision of their I qoliqoli
as well as people, groups, institutions and
government departments that has a role in managing
their marine resources and their I qoliqoli.
(Note: To highlight internal as well as external
Stakeholders in the analysis)
Presentations and discussions on benefits (and
challenges) oftabu areas- experiences from: Vereta
Waisomo, Votua in Ba; Yavusa Navakavu; and
Tikina O Wai.
Fisheries conservation issues/ activities, regulation,
policies, Policing ofQoliqolis
Show educational video to the village ifpossible (Verata
taoe, Mane:roves, Coral reefs, etc)

6.6 Page 56

▲back to top
53
7:00om
D~ 3 (Thursday
26 April)
8.30am
9.00am
12:30om
2:00om
2:30pm
4:00pm
6:00om
Fri 27"' 7:30am
9.45am
Dinner
20. Devotion and introduction
Recap Day 2 and introduce Day 3 objectives and
program
21. Discussion ofManagement
options to address identified
issues
22. 'Proposed Qoliqo/i Management
Plan development
Lunch
23. Workshoo evaluation
24. Preparation for Presentation to
thevanua
25. Presentation ofproposed qoliqoli
management plan by participants.
26. General Discussion-response
27. Closing By Talatala Qase I
Naceva
28. Tatau and Vakavinavinaka by
work.shoo or11;anizers.
Dinner
Deoart Daku for Vunisea
Deoart Vunisea for Suva
List practical solutions to address direct and indirect
threats as well as root problems (refer to sessions l la
and llb).
Assign roles to different groups/ individuals/
institutions in the village and who to carryout the
task and when to be carried out.
Future actions and activities
To check whether expectations were met
Present to the turaga ni vanua , /ewe ni Koro, Daku,
Fisheries, FAB, Provincial and other government
officials.
auestionnaire

6.7 Page 57

▲back to top
54
8.4 Na Mape ni Yalayala ni Qoliqoli

6.8 Page 58

▲back to top
0 U P l... J(.; t.\\ ··i ~-~-
Annex A
FIJI
. -REGISTER OF NATIVE CUSTOMARY FISHING RIGHTS
VOL. 3
FOLIO 21
The Vanua of Drue compr1s1ng of Yavusa Naitenai Lenisau and Vunivetau in the
District of Sanima the members of wh~ch are enumerated , in _the Register of
Native Land owners in the Province of Kadavu, Tokatoka Nos. 172-187
recorded as the proprietary unit owning the Fisnmg Rights situated atid contained within the following boundaries
commencingat N~i_lutuga _the District boundary of Tavuki and Sanima, thence north
westerly dn a directio~ of 282° (M) to the centre of Cakaucumu Reef, crossing
the said reef to its outer edge, (mutual boundary with Yavusa Namuana and
Bout~levu) thence gen~rally north easterly~ easterly along the outer e~ge
of the said reef, crossing Davetalevu passage thence along the outer edge of
Cakaulevu Reef lo th~- eastern ~nd of Solodreudreu Reef at Naivakawa Passage,
thence southe~ly·on a di~ection of 174° (M) io Vunivesi at the high water mark
(mutual boundary with Yavusa Suwesuwe thence generally southerly along the
high water mark to Nailutuga the ooi nt .of commencement.
Being more particularly delineated ~nd ma rked No.17 i n. the Plan NFC 011 kept in
the offic~ of the Native Lands and Fisheries Commission.
at Tavuki
on t11e . 22nd
Approved at the Native Fisheries Commission inquiry held
day of
June
,1966
IN WITNESS WHEREOF I have hereunto affixed my signature tbis
<lay of Jin 1994

6.9 Page 59

▲back to top
i-···---·-··-·-- -p_c~(N-bl;' N~:r:rv:&~if~VfffOMARY IfYSHID.',R;;. :nraGHTS
-·----·--·-·--
1-••··----~--- - - ··-~---·•··-· ·-······- " ----·-·····-··-·•-··-······-·--··- . ·----·-·····--··. -- ...__ -- ··----.--·-----·-
Ownersfiiu: VANUA OF DRUE COMPRISING OF YAVUSA
NAITENA, LENISAU &VUNIVETAU
villages: DRUE & NAVUATU
District:
SANIMA
Province:
KADAVU
!
I
i
~~j
o&
r
!
;
i
t'
· Scale: 1:67,000
This plan is a copy of the original map kepl with the office·
of the Native Lands and Fisherlts Commission, Suva which
was prepared with the app1:oval of lhe Chief Hyclrographcr, .
Marine Deparlment, Suva.
MapReJ:· AREA 17 NFC Oll
Certified Correct

6.10 Page 60

▲back to top
VOL. 3
F.U,.
REGISTER OF NATI"\\{E CUSTOMARY }'ISHING RIGHTS
_FOLIO 24
The Yavusa Naqolotini in the District of Sanima the members of which are
enumerated in the Register of Native Land owners of the Province of Kadavu,
Tokatoka Nos. 206-212
recorded as the proprietary unit owning the Fislnµg Rigl1L~ situated and contained wilhin Lhe following boundaries
. commencing at Dranibak_a or Matavenuya on the high water mark the eastern end of
Qaradamu Freehold, thence north westerly on a direction of 315° (M) passing the
centre of Cakauirala to the outer edge of Submerged Reef (mutual boundary with
Tokatoka Naocovonu), thence generallj easterly aldng the o~ter edge of submerged
reef to the north of Cakaukaca, thence on a westerly direction of 325° .(M) along
the eastern end of Cakaukaca to Vunibau the district boundary between N~ceva and
Sanima, thence 'generally·easterly atong t he high water ~ark to Dranibaka the
point of commencement.
being more particularly delineated and marked No .2Q.. in t he Pl an NFC 011 kept
in th~ office of the Native Lands and Fisheri es Commission .
at
Tavuki
on the
22 nd
Approved at the ~?tivc Fisllcrics Commission inquiry held
day of
June
,19 66 .
IN WITNESS WHEREOI!' I have hereunto affiited my signature tl1is
day of 1 ;}t)

7 Pages 61-70

▲back to top

7.1 Page 61

▲back to top
A,;nexA
VOL. 3
FJJU
JillGISTER OF NATIVE CUS1'01\\.1ARY F!SH!NG RIGHTS
FOLIO 22
The Yavusa Suesue in the District 6f Sanima the members of which are enumerated
in- the Register of Native Land owners in the Province of Kadavu, Tokatoka Nos.
213-216
recorded as the propnetary unit owning the Fishing Rights situated and contained within the following boundaries
commencingat
Vunivesi.
on
.
the
hig h wat.\\,=r
mark
thence ·nort herly
on
a
direction
of 354° (M) t6 the eastern end of Sol~dreudreu Reef at Naivakawa Passage (mutual
boundary with Vanua ko Drue) thence generally easterly passing Cakaubalavu,
Cakautolu an-d~ Ca.kaudavidavila · Reefs t 'o the west of C;ak~~nisanima Reef, ih~nce
south easterly on a direction' of 110° (M) to Naraitiko the mouth of Namatausolo
Creek (mutual boundary· with Tokatoka Naocovonu, Tokatoka No. 539) thence
westerly along ·the _high water mark to Vunivesi the :point of commencement.
t5erng more particularly delineated c. 1 marked No.18 in the plan NFC 011 kept
in the office oj the Native Lands &Fisheries Commission.
at Tavuki
onthe 22nd
Approved at \\1Je Native Fisheries Commission inquiry held
day of June
,19 66
IN WITNESS WHEREOF I have hereunto afnxcd iny signature U1is
day of fe~ ·

7.2 Page 62

▲back to top
----.---·-.__~---·--··-·..- -··-··-·••·•-·- ...........
_______ _______ ............._________.,._...........
,
,....
..
~
-------------
-
-
-
-
-
...,......
..,
., --·-
YAVUSA SUESUE
Vill,igi:s: NAI KOR OKORO
District:
SANIMA
Province: KADAVU
Scale: 1 : 45,000
This plan is a copy of.the original map kept with the office
of the Native Lands and Fishl!ries Commission, Suva which
. was prepared with the approval of the Chief Hydrographer,
Marine.Department, Suva.
·
Map Ref: AREA 18 NFC 011
Certified Correct

7.3 Page 63

▲back to top
,.;. [: r\\ ,-❖. 'nii"eyt,\\•
... .,,: ..."l ,ut "-f:-'_.-..
VOL. 3
FIJI
REGISTER OF NAT:CV:E CUSTOMARY FISHING RIGHTS
FOLIO 25
The Yavusa Namulomulo in the District of Naceva the members of whi~h are
enumerated in the Register of Native Lands owners . in t he Province of Kadavu,
Tokatoka Nos. 266-277
.
.
.
recorded as the proprietary unit owning the Fishing Rights situated and contained within the following boundaries
commencingat Vl)nibau on the edge of high water mark on the sea coast (mutual
boundary
with
Yavusa
Namoce)
on
the
old
District
bound. ary
of
Naceva . and
.
Sa nima
thence by a direction of 80° (M) to the mouth of Sayaniyamoyamo creek on the
edge of high water mark thence follo~ing the edge 6f high water mark along the
sea coast to Vunibau the point of commencement.
Being more parti_cularly delineated and marked No.1 in the Plan .NFC 012,. kept in ,
the office of the Native Lands and Fi.sheri es Commission.
at Tavuki
on the 22nd
Approved at U1e Nalivc Fisheries Commis_sion inquiry held
dayof Jµne
,19 66. ·.
IN WITNESS WHEREOF I have hereunto affixed my s,gnatnre Ibis
dayof -Sdn 19 C)l~ .

7.4 Page 64

▲back to top
: - -- - - - --·--·--· -~<ilf 0 / I~i· fo'°l-1\\i' 1->J A 'PJ,.in? ,....·r;_<,l'lP1rl1'iilf' fr: 1»:v 11/''l•)'"IIJf,frl,YG n,·r~~-ll"i'lf'('
=- -•-•--•--• - •·-•- ..,-- '
E. ..,.,.. l " '\\.¥~.. . l'lrJ\\.J.t. . , ~-' t _.,~ ,._, Jt.\\\\. >l'v.L~;i,ii_\\~ 11. ,.E'.HJ.:.,_[ ] ..ll 'ot
1·- - --·- - - -..- . . hO, ...- -
•• - -•
0, ... .. . . .
- - • --
..
- - · ---- · - - -
,':"
.....
! ~-C~.1:.5..liL.i
!
YAVUSA NAMULOMULO
Villages: VUNISEI
-- - · · --- - -- ·- --
.. ..- -- -• •--·-
Districi:
NMEV.A
Province:
KAD AVU
DI AGRAM NOT TO SCALE
20
CV NFC 011
l.u
""!'
i
Savant-.ya.moya.tnOG.*
·'
........._
vu nibCl ll
I~ '
4
.-.: It CD
I~ · fu
-:,z(
V)
.
:':u<z(
}
I
il
tj&-
>-...II-
Y} . (/)
G /15,
·2 ,
•• ·•Vunisei Vilt
. :r...,
~).,
. "'<,-.e. Cr
i--- -- - - -- - - - - -- - - -- - - - - - - -- - - -- - - - - - , -·· -··- - - - - - - - 1
Sen.le:
NOT TO SCALE
MapReJ- AREA 1 NFC 012
This plan is a copy of the original map kept with the office
of the Native Lands and Fisheries Commission, Suva whic~
was prepared with the appro"val of the Chief 1-lydrograplmr; .
Marine Department, Suva.
Certified Correct

7.5 Page 65

▲back to top
0 .1C"" .. :r .
v g:. - ~ i
~~"..1'
~
~w ,
.
A _., ,/ \\. " • ..,..
l-\\.1~llf!X
VOL. 3
FJJl
REGISTER OF NATIVE CUSTOMARY FISIIlNG RIGHTS
FOLIO 26
T!hiF, Yavusa Namoce in the District of Naceva the .meinbers of which are enumerated
in _the Register of Native Land Owners in the Province of Kadavu, Tokatoka Nos.
282-286 .
recorded as the proprietary unit owning the Fishing Rights situated and contained within the following boundaries
commencing at · 'the mouth_of Savaniyamoyamo creek on the edge of high water mark
on the sea coast (mutual boundary wjth Yavusa Namulomulo) thence by a direction
of 260° (M) to, Vunibau the old _District boundary of Naceva & Sanima on the edge
.of high watei~ark on the sea co~st thence by a dfrection of 325° (M) to the
centre of Cakaul<aca & another reef ' thence by a line to ·the outer edge.of the
sub~erged reef thenc~ following the; outer edge of the main said reef general
easterly along the outer edge of the ma i n reef to the ~dge of Cakauvaderu
thence by a direction of 166° (M_) to the mouth of ·solocoko creek, old District
boundary of Yale &Naceva on the ed~e of high water mark on the sea cqast thence
following the high water mark to the mouth of Sav_aniyamoyamo creek the_point
of commencement.
Being more particularly del_irieated and marked No.2 in the Plan NFC 012, kept in
the office of the Native Lands and Fi~heries Commission.
at
Tavuki
on Uie 22nd
Approved at t .c Native Fisheries Commission inquiry held
day o.G
June
,1%6
IN WITNESS WHEREOF I have hereunto affilced my signature t11is
\\'l \\\\,_
day of ·-S<l-(l

7.6 Page 66

▲back to top
,------·
' -----
-·-:·r·t-~ir-f-i--W. •·;,.T.\\-J·:.~·i-I-'P!..E. --•C···U··-§-T---O--f~-.A.--lU·-·:-' .F-J·-I·'S··-' i.l-l-N-G·-
R--I-G.-H-TS----------•--f
. Ownership: YAVUSA NAM0CE
l'illages: DAKU
Disrrict:
NACEVA
Province: KADAVU
· ·-ucuivunitogo Pt
Scale: 1:67,000
This plan is a copy of the original n1ap kept with 1he office
of the Native Lands and Fisheries Commission, Suva which
was prepared with the upproval or lhc Chief l·lydrographt:r,
Marine Department, Suva.
Map Ref· AREA 2 NFC 012
Certified Correct

7.7 Page 67

▲back to top
AnocxA
VOL. 3
l1JJ.i
REGISTER OF NATIVE CUSTOMARY FISHING RIGHTS.
FOLi? 27
The Yavusa Niubuto (Gasele) the members of which are enumerated in the Register
of Native 1Land owners in the Province of Kadavu, Tokatoka Nos. 536-537 .
recorded as the proprietary unit owning the Fishi'ii.g Rights situated a1id contained within the following boundaries
commencingat
the mouth of Solocoko Creek, District boundary of Yale & Naceva
on the edge of high water mark thence- by a directi on of 346° (M) to the eastern
edge of Vaderu reef (mutual boundary with Yavusa Namoce) the nce by a Hne
general easterly to the outer edge of Solovia reef therice following the
edge of the said reef general southerly (mutual bpundary witn Vanua ko Yale) to
the mouth of Waikonatawa creek thence along the sai d treek upstream in . the
mangrove~ to the·mouth of Waibalavu creek thence fo llowing the edge of _high
water mark passing the mouth of Waikonatawa creek to Solocoko creek the point
of commencement.
Bei ng more particularly delineated b,1d marked No .J in the Plan NFC 012, kept
the office of the Native Lands and Fi sheries Cammi s·sion.
at Tavuki
on U1e
22nd
Approved al U1e Native flisheries Commission inquiry held
day of June
,19 66 .
IN WITNESS WIIBREOl?I have hcrcunlo affixed my signature U1is
n1~
<.lay of ';f dl'I 1904- .
•07' CP n--
_..,..
.I". ..;:;'. ../hc-vu-n.tJatavd'
Naiive Fisheries Commissioner

7.8 Page 68

▲back to top
1------------·--·....·... ...... . -·....-.... . . .-·-·· ····-·---··,_.,·· -.........-.....·-·--··- ··-··-·----·-·-··--· ---•··---~-----·.
Own,irshi1>: YAVUSA NIUBUTO
. Vill1.1gtis: GASE LE
District:
YALE
Province: KADAVU
Scale:
1:45,000
This plan is a copy of the ·original 1nap kept with 1he office
of the Native Lands and Fisheries Commission, Suva which
was prepared with ·1he approval of the Chief ~lydrographer,
Marine Department, Suva.
·
Mai1Ref AREA 3 NFC 012
Certified Correct .

7.9 Page 69

▲back to top
VOL. 3
REGISTER OF NATIVE CUSTOMARY FKSIIING RIGHTS
FOLIO 35
The Yavusa Natusara (Dravuni) in the District of Ono the members of ~hich are
enumerated in the Register of Native Land owners in the Province of Kadavu,
Tokatoka Nos. 482-487
. recorded as the proprietary unit owning the Fishing Rights situated and contained within the following boundaries
coI 11nmencm. g at
·
.
The Customary Fishing Rights includes all the reefs and ~ubmerged reefs around
Solo Light House and is bounded by the outer edges of North Astrolabe· reef.
Being more particularly delineated.and marked in the insert marked No.2 in the
Plan NFC 013 kept in the office of the Native Lands and Fisheries Commission .
at
Tavuki
Oil tl1e
22nd
A1,1,.vT'-'" ... '''"· i,auvc rishcries Commission inquiry held
day of
June
,19 66 .
JN WITNESS WHEREOF I have hereunto affixed my signature Ibis . \\<" ~\\
day of \\- ..,_\\i 1994-.
~ ( -Lf:' . ~~
...,11'.1
/-': ..7."" ,/lfrvu;nufa->a;,J ·
NnfivP Fi_t.hPriP_t: rn,n,n;_~tinnPr

7.10 Page 70

▲back to top
·-·-·-···-·--- . -11·_1i't,:.J.•.';..1,:1•·T\\ •~"_.;!;i,•.1·:1,.·,L!\\'f·i1:· "ti'l!.,' ~.---,-.;fJ..}<' j"'I"''f->l.lh' kif.t,.i'f~:);i't;{ ,.lil..'''.t,·k-1,,:1•1.I.iLr".!~Htu·I1"' .,L1,o.·.rh,-.,.:?!i,.·1n,;~~i .
'
.
. .- · - - ·· - -· · - · · -. . . . . . . . . . . . . . - ...- - . , .
- - - - - - . . - · - -·- - · . . . _._ _ _ _. . . , , . , . _ _ . . . . .- •• - - - - . . - · -. . · - - - -· '
•• - - -
---✓-- . , - - - ·· - · - - · - · - - - - - · · " - -
Owr:ership: NATUSARA (DRAVUNI)
Villages: DRAVUN I
District:
ONO
Province: KADA VU
Scale: 1:67,000
This plan is n copy of the original map kept with the office
of the Native Lancls and Fisheries Commission, Suva which ·
was prepared with the approval of the Chief Hydrographer,
Marine Department, Suva.
MapRef- AREA 2 NFC 013.
Certified Correct
Native Fisheries Commissioner